Łukaszewicz Maksymilian Władysław, pseud. ks. Jeremiasz Smętosz (1821–1893), ksiądz, kaznodzieja, pisarz religijny, historyk. Ur. 1 VII w Krąplewie koło Stęszewa, syn Franciszka Ksawerego, oficera wojsk polskich za czasów Napoleona, byłego właściciela ziemskiego i więźnia pruskiego z r. 1846, oraz Marianny ze Ślósarzewiczów, bratanek historyka Józefa (zob.). W Poznaniu uczęszczał do Gimnazjum Marii Magdaleny, a gdy rodzice przenieśli się do Krakowa, zdał tu maturę w Gimnazjum Św. Anny w r. 1840 i zapisał się na UJ na filozofię i teologię. W r. 1842 chciał wstąpić do Poznańskiego Seminarium Arcybiskupiego, lecz pruskie władze szkolne nie uznały krakowskiej matury, wobec czego Ł. udał się do Wrocławia, zapisał się tam na teologię, a równocześnie zdał po raz drugi maturę (1843) w królewskim katolickim gimnazjum. W r. 1844 wstąpił Ł. do Poznańskiego Seminarium i w r. 1846 został wyświęcony. Po krótkim wikariacie w Lubiniu przeszedł Ł. w kwietniu 1847 do Jarocina na komendarza prebendy św. Ducha; pomagał miejscowemu proboszczowi w nauczaniu religii i pełnił nadto funkcje inspektora lokalnych szkół. Jeszcze w t. r. przeszedł na wikariat w Żerkowie, lecz wypadki 1848 r. zmusiły go wkrótce do emigracji. Kontaktował się bowiem z L. Mierosławskim, a brat jego Julian, powstaniec 1846 r. i więzień pruski, poległ pod Książem. Nadto należał, albo stał blisko Komitetu Narodowego Poznańskiego, fanatyzując mieszkańców swoimi przemówieniami (inwigilowany w r. 1863, miał w Dyrekcji Policji w Poznaniu adnotację: jakobin w 1848 r.). Uniknąwszy aresztowania w kościele podczas odprawiania nabożeństwa, Ł. wymknął się w ubraniu organisty i dotarł do Wrocławia, skąd udał się do Drezna. Poznał się tu z Jerzym Lubomirskim, znanym słowianofilem, który, jak wynika z późniejszych prac Ł-a, wywarł na niego duży wpływ. Prześladowany i w Dreźnie, wyjechał z zasiłkiem z konsystorza poznańskiego do Paryża; tam związał się ze zmartwychwstańcami (H. Kajsiewiczem, A. Jełowickim). Mickiewicz poznawszy Ł-a chciał go zaangażować na nauczyciela swoich dzieci, lecz Ł. przyjął amnestię pruską i powrócił do kraju. W maju 1851 został wprowadzony na probostwo w Żerkowie, poświęcając się pracy duszpasterskiej, naukowej i społecznej.

Ł. pozostawił dość znaczną spuściznę pisarską religijną i historyczną; po r. 1848 używał pseud. ks. Jeremiasz Smętosz. Prawdopodobnie od początku istnienia Poznańskiego Tow. Przyjaciół Nauk (1857) był jego członkiem (figuruje bowiem w spisie członków, ogłoszonym w I tomie „Roczników” Towarzystwa w r. 1860). Z dzieł religijnych wydał Ł. pod pseud. Smętosz własne kazania pt. Siedem kazań o męce naszego Jezusa Chrystusa (Gniezno 1850), tłumaczenie kazań H. Ferstena „Kazania na niedziele i święta całego roku” (Kr. 1858–9 I–V) oraz serię II „Kazań na wszystkie niedziele i święta całego roku” (P. 1881–3 I–V). Pisarstwo historyczne rozpoczął w „Bibliotece Warszawskiej”, gdzie ogłosił artykuły: Kronika Jarosława i archiwa królewieckie (1856 t. 3), Hieronim Radziejowski i Mikołaj Zebrzydowski (1856 t. 4) i Archiwa prowincjonalne w państwie pruskim (1857 t. 2). Monografię Żerkowa od r. 1600 ogłosił również w warszawskim czasopiśmie „Pamiętnik Religijno-Moralny” (1856) i uzupełnił wiele lat później pracą Strażnica Ostrów i miasto Żerków (P. 1891). Ł. był zapalonym zwolennikiem jedności Słowian; zagadnieniom słowiańskim poświęcił kilka publikacji, m. in. Sarmacja–Lechia–Polska, trójlistek słowiański. Obrazki z starożytnych dziejów trójimiennego a trójjedynego narodu naszego (P. 1890), Starożytne Słowian ludy i ich odwieczne siedliska wedle geografii Klaudiusza Ptolemeusza (P. 1893), przekład na język polski Chorografii Pomponiusza Meli (P. 1893). W spuściźnie po Ł-u pozostało kilka (nie wiadomo, czy do dziś dochowanych) rękopisów prac: Pierwotne ludy słowiańskie porządkiem alfabetycznym, Opis pielgrzymki do Rzymu z monografią Rzymu, Słówko o sztukach pięknych i ich mistrzach najznakomitszych, oraz dwa cykle kazań pasyjnych. Wydał też dwukrotnie pod pseud. ks. Jeremiasz Smętosz Poradnik domowo-lekarski (wyd. 1. P. 1885, wyd. 2. Grudziądz). Zmarł nagle w nocy z 14 na 15 VII 1893; pochowano go w podziemiach kościoła w Żerkowie.

Estreicher; Finkel, Bibliografia; Wojtkowski A., Bibliografia historii Wielkopolski, P. 1938 I; Enc. Org.; Podr. Enc. Kośc.; – Karwowski S., Historia Wielkiego Księstwa Poznańskiego, P. 1919 II 384; Kościński K., Ks. M. W. Ł. proboszcz żerkowski, „Roczn. Tow. Przyj. Nauk w P.” T. 21: 1895 s. 501–10; „Rocznik Polski” z lat 1857–1861, Paryż 1865; – „Bibl. Warsz.” 1857 t. 1; „Niwa” 1891 nr 19; „Wiad. Katol. Lwow.” 1883 nr 8; „Wiad. Pol.” (Paryż) 1857 nr 5; – Arch. Archidiec. w P.: Akta Konsystorza Gen. Arcybiskupiego Poznańskiego. Personalia ks. M. Ł-a 1842–1892, sygn. K. A. 700; Arch. Państw. w P.: Polizeipräsidium Posen, sygn. 895.

Maria Wojciechowska